Jan Ritskes Kloosterman is vooral bekend geworden als de vader van schrijfster Simke Kloosterman, met wie hij een bijzondere band had. Hij was dol op haar en deelde met haar de liefde voor de natuur en voor de literatuur. Beiden voelden zich betrokken bij de grote veranderingen van hun tijd en de gevolgen die de industriële revolutie had op de maatschappij; de klassenstrijd, de strijd tegen de (geestelijke) armoede, de opstanden en oorlogen in heel Europa. Ze voelden zich beiden sterk verbonden met hun Kloosterman-voorgeslacht en beriepen zich wat hun overtuigingen betreft ook op familietraditie. Overgrootvader Jacob Binderts Kloosterman (1744-1819) had een aandeel in het Kollumer Oproer van 1797 gehad en sindsdien waren vele nakomelingen in maatschappelijke posities terechtgekomen. Grootvader Wytze Binderts Kloosterman (1777-1861) was bijvoorbeeld wethouder in de gemeente Achtkarspelen en was in die hoedanigheid ook (zijdelings) betrokken bij de armoedebestrijding en de eerste stappen op het gebied van sociale voorzieningen. Simke kreeg "een gouden wiegje". Het beste van het beste van alles. Tenminste, dat was het doel. In materieel opzicht ontbrak het haar aan niets; ze kreeg de mooiste jurkjes, een pony en speelgoed. Beide ouders overladen haar met liefde, maar Simke zal zich ook vaak alleen hebben gevoeld. Net als Jan had ze de behoefte aan ontdekken en beleven. Als hij zijn lange reizen door Duitsland maakte, verslond ze zijn brieven met gedetailleerde beschrijvingen van alles wat hij onderweg tegenkwam. Ze zorgde voor haar moeder die bij tijden geestelijk niet sterk was, maar haar altijd steunde in haar studie en haar ontwikkeling. Simke trouwde niet. Ze was kort verloofd met Douwe Kalma (1896-1953), een inspirerende leider van de Jongfryske Mienskip en medeoprichter van o.a. de Afûk. Simke bleef altijd een innig contact houden met haar beide ouders en ze stimuleerde op haar beurt Jan tot publiceren. Ook na zijn dood liet ze een vijfde bundel uitgeven en op de grafsteen van haar vader liet ze "Friese dichter" uitslijpen. Dit geeft wel aan hoe belangrijk het werk van haar vader voor haar was. Simke werd ook naast haar vader begraven. Beiden liggen in Twijzel bij de Petruskerk.

Als u ons een beetje hebt gevolgd weet u dat de dichtbundel onderdeel uitmaakt van vier bijzondere projecten voor het herdenkingsjaar 2014. De poëzienacht en de poëziewedstrijd voor de basisscholen in Achtkarspelen hebben al twee keer eerder plaatsgevonden en staan ook deze keer weer op het programma. Voor de poëziewedstrijd werden alle 23 basisscholen in de gemeente benaderd en er hebben zich inmiddels 15 (!) definitief aangemeld. Dat betekent dat er ongeveer 300 kinderen uit groep 7 poëzieles gaan krijgen en gedichten gaan schrijven! Hun meesters en juffen waren zo enthousiast over de vorige resultaten, dat ze het project deze keer massaal oppakken! Allemaal dankzij Jan Ritskes! Omdat hij het mogelijk maakte voor zijn dochter om zich kunstzinnig te ontwikkelen, omdat hij het talent herkende en het aanspoorde, inspireerde hij ons deze gedachte door te trekken naar het basisonderwijs in onze regio. Zo wordt er een bijdrage geleverd aan de creatieve taalontwikkeling. De lessen worden gegeven door professionals; de kinderen krijgen gerichte "tools" aangereikt en mogen zich helemaal uitleven rond het thema dat, vanwege de herdenking, heel toepasselijk "Afscheid" is. Jan Ritskes thema's liggen, in de geest van de dichter, altijd vlak bij de eigen beleving. De 30 mooiste gedichten worden daarna in een kinderbundel gepubliceerd en de illustraties daarvoor worden door leerlingen van het middelbaar onderwijs gemaakt. Ook hiervoor worden talenten gericht bemoedigd en krijgen jonge mensen de mogelijkheid om hun gave te ontwikkelen. Natuurlijk is er een feestelijke prijsuitreiking in een prachtig kinderprogramma voor alle deelnemers en hun supporters. Jan Ritskes inspireert tot op de dag van vandaag, zowel kinderen als volwassenen. En zegt u nu zelf: is dat niet de mooiste herdenking die er mogelijk is? Foto: Siefa Fumbele, destijds7-jarige leerling van OBS De Mienskip en winnares Jan Ritskes Poëziewedstrijd 2012.

http://www.youtube.com/watch?v=Ynkxh80UlEI

Jan Ritskes leefde volgens zijn eigen principes. Omdat zijn moeder na zijn geboorte overleed en hij opgroeide met zijn vader en de oude huishoudster, leefde hij in zijn eigen wereldje. Hij kreeg lessen van een privé-leraar en oefende met plezier en zwierige zwaaikrullen zijn prachtige handschrift. De boerderij waar Jan opgroeide en de landerijen aan de zuidkant liepen door tot aan het moerasgebied. Jan speelde daar en wist precies de weg. Hij zag en ontdekte allerhande wonderbaarlijkheden in die ruime en vrije natuur. Aan de noordkant, achter de kerk, liep het bezit door tot aan het Wildpad. Daarachter begon de heide. Ook daar was Jan te vinden, al trok het water meer en was het op de heide niet pluis. Jan wist al vroeg wat hij wilde en dat was vooral reizen. In de wereld en in zijn hoofd. Toen zijn dochtertje nog maar heel klein was nam hij het kind al mee de tuin in. Alle vogels en planten kende hij bij naam; hij leerde haar de Latijnse, de Nederlandse en de Friese namen. Hij leerde haar kijken en geduldig observeren. De details, die waren belangrijk: niets ontging hem en niets onting haar van het grote wonder dat Natuur heet. Ook de menselijke natuur was belangrijk. Volg je passie, zoek je talenten en laat ze vooral groeien en bloeien. Ontwikkel je vooral of je nu een jongen, een meisje, of je nu arm of rijk bent. Iedereen moet zijn eigen principes vinden en ernaar leven - daar schuilt het geluk! Mensch - durf te leven!  

Willem Jongsma is beheerder van het Simke Kloostermanhuis in Twijzel. Het is het renteniershuis dat rond 1860-'70 gebouwd werd voor de vader van Jan Ritskes. Toen vader overleed betrokken Jan Ritskes, zijn vrouw Trijntje en dochtertje Simke (of "Simmie" zoals Jan haar noemde) het huis en hoewel het gezin op vele plaatsen vertoefde, bleef dit huis in Twijzel hun "thuis". In de periode dat Simke voor haar "opvoeding en vorming" elders verbleef, met haar moeder als chaperône, woonde Jan Ritskes alleen in Twijzel. Hij maakte iedere ochtend een wandeling en noteerde alles wat hem opviel in kleine notitieboekjes. Aantekeningen over het weer, de bomen, maar ook over mensen en gebeurtenissen. De boekjes zijn bewaard gebleven en zijn veilig opgeborgen in de archieven van het historisch en letterkundig centrum It Tresoar in Leeuwarden. Daar liggen ook de drie bekende portretfoto's: een van Jan als jongeman (waarschijnlijk bij zijn huwelijk gemaakt), een van Jan als goede dertiger/begin veertiger en een van hem als oudere heer (zestiger). Het zijn allemaal zwart-wit plaatjes natuurlijk op bruin verkleurd karton. Willem Jongsma was gastheer tijdens de Open Monumentendag en ontving een aantal gasten in het kleine museum dat het Simke Hûs nu is. Een van die gasten vertelde dat zijn grootvader het altijd had over ene "Jan Ritskes Readkop" uit Twijzel. Roodkop? Zou Jan Ritskes "een rooie" zijn geweest? Op zijn jongemannenportret lijkt hij blond, als oude heer tamelijk wit. Vader en dochter waren tamelijk donker op de portretten, maar ja, uitgesloten is het niet! Zou er nog ergens dna te achterhalen zijn? De achterkant van een van de postzegels van lang geleden verstuurde brieven aan dochter Simke? Een achtergebleven wimper in zijn aantekenboekje? De vraag rijst wat dergelijke kennis zou kunnen toevoegen. Rood haar maakt de dichter misschien nog wat excentrieker.. op zijn minst nog iets kleurrijker...dat wel, maar voor de poëzie maakt het niets uit. Wel leuk om over te speculeren natuurlijk!

Ons Jan Ritskes project levert hele leuke reacties op. Deze week kregen we spontaan een doos oude boeken aangereikt van mevrouw Timmerman uit Eastermar. Het ging om een tiental originele oude uitgaven van Simke Kloosterman (de dochter van en Fries romanschrijfster) in prima conditie. Daarnaast ook twee originele bundels van Jan Ritskes himself: Finneblomkes (Friestalig, uitgave 1907) en Natuur en Leven (Nederlandstalig, uitgave 1922). Voor de verkoop, zei mevrouw Timmerman. Het daarmee verdiende geld is voor de nieuwe bundel. Wat een leuke geste! De boeken worden op dit moment geïnventariseerd. Mogelijk zijn er nog interessante exemplaren bij voor het Simke Kloostermanhuis in Twijzel, een klein museum dat deels ingericht is met authentiek materiaal uit de periode dat het bewoond werd door Jan Ritskes en Simke. De bedstee waar Jan zijn laatste adem uitblies, de kamer die op zijn verzoek vol rozen was gezet zodat hij kon sterven "met de geur van rozen in zijn neus" en het kleine keukentje met o.a. familierecepten zijn allemaal nog te bezichtigen. Bij mooi weer is het heerlijk wandelen in de tuin die door Jan werd onderhouden en die zoveel inspiratie bracht voor zijn gedichten. Op 13 en 20 oktober is er open huis en verder kun je het museum op afspraak bezoeken (0511-542933) Heb je interesse in de boeken? Neem dan even contact op met de Keunstkrite via [email protected]

http://vimeo.com/73699092

Jan Ritskes publiceerde twee bundels in het Nederlands en drie in de Friese taal. Monique Dubbelman, vormgeefster van de bundel draagt een gedicht voor van Jan Ritskes op de UIT-markt in Amsterdam.

Lienke Boot (Meppel 1963) woont en werkt in Stavoren als groepsleerkracht in de bovenbouw van het basisonderwijs. Ze begon al heel jong met tekenen en tekende als kind al boeken vol met droomhuizen en kledingpoppetjes. Hoewel ze eigenlijk naar de kunstacademie wilde koos ze toch voor een baan in het onderwijs; na de Pabo volgde ze nog twee jaar LO-tekenen.

Boot tekent het liefste natuur-stillevens waarin ze op zoek is naar verstilling. Uit haar werk spreekt  verwondering voor de kleine dingen in de natuur om ons heen. Een oud hek, een dood takje met wat mos kunnen aanleiding zijn tot intensieve tekenstudies. Vaak wordt er naar bestaande afbeeldingen gewerkt, soms maakt ze zelf foto’s. Tijdens het tekenen blijven deze afbeeldingen binnen oog-bereik. Qua materiaalgeeft ze de voorkeur aan het werken met de kleinste pennetjes, zoals de 0,2 mm Pigma Micron pen. Voor de lichtnuances maakt ze gebruik van een HB potlood. Lienke Boot: “Ik probeer zo goed mogelijk de essentie te pakken. Zwart is natuurlijk zwart. Je hebt maar een kleur en daar moet je alles mee doen. Het vraagt heel veel geduld. Om een voorbeeld te geven: met de paardenbloem voor het Jan Ritskes boek ben ik een hele week bezig geweest.”

Een tekening is pas af als alles gevoelsmatig klopt: compositie, vlakverdeling, de afwisseling in arcering, het evenwicht in licht/donker/schaduwpartijen. Bij de vogeltekeningen voor het boek 'Oer de Wjuk' was het belangrijk het karakter van de vogel te vangen. “Hierbij was vooral het oogje heel belangrijk. Klopte dat niet, dan moest ik gewoon overnieuw beginnen. De ekster was een 'lastige' vogel, die heb ik wel drie keer overnieuw gemaakt. Bloemen en planten zijn in die zin makkelijker om te tekenen.”

Lienke Boot exposeert weinig. “Ik heb een keer een expositie gehad in het bezoekerscentrum Mar & Klif te Oudemirdum. Voor een expositie moet je veel werk leveren. Naast het fulltime voor de klas staan blijft er niet veel tijd over om productief te zijn. Het tekenen moet er altijd naast en is voor mij op dit moment dus meer ontspanning en hobby.”

Na “Oer de Wjuk” waarin ze samen met dichter/schrijver en levenspartner Eppie Dam werkte , werken ze nu samen aan de Jan Ritskes Poëziebundel.  “Ik vind het een heel bijzonder initiatief. Jan Ritskes werk spreekt mij aan omdat hij ook iemand was die kon genieten van de natuur en de kleine wonderen die daarin te bespeuren vallen. Een paardenbloem is maar een paardenbloem, maar als je er naar kijkt door de ogen van Jan Ritskes zie je veel meer dan alleen de gewone simpele paardenbloem!”

Voor de nieuw te verschijnen bundel werd naar een evenwichtige verdeling gezocht tussen tekst en illustraties. Men kwam uit op tien illustraties waarvan de onderwerpen aansluiten bij de tekst op die bladzijde. De bundel, die de voorlopige titel Nije Bloei meekreeg, is in haar ogen een treffende wijze om de liefde voor poëzie en natuur opnieuw onder de aandacht te brengen. “Ik zou in het boek wel honderd planten en bloementekeningen kwijt kunnen. Jan Ritskes had een enorme botanische kennis. Bijzonder zijn ook de vertalingen in het Nederlands. Heel toegankelijk voor een breed publiek”

Jan Ritskes raakte en inspireerde Henk Veenstra, dichter uit het Dichterscollectief De Ferswevers tot het maken van bijgaand fotovers. Het is een digitale afbeelding waarin woord en beeld elkaar versterken voor een moment van bezinning of een goed begin van de dag. Het vers is zo gemaakt dat het als kadootje met de mail kan worden verstuurd. Behalve dat Henk daarmee een leuke gadget heeft ontwikkeld, heeft hij met dit initiatief ook een verbinding tot stand gebracht tussen Jan Ritskes en de moderne communicatie. Dit roept de (onzinnige) vraag op hoe Jan dit zelf zou hebben gevonden. Daar komen we niet meer achter, maar kunnen er wel wat over filosoferen. Jan was een liberaal. Een vrijzinnig mens met een diep sociaal gevoel. Daarbij was hij vooral ook een Einzelgänger. Hij hield van zijn vrouw, van zijn dochter en zijn oude vader, maar ging niet aan zichzelf (zijn Natuur) voorbij. Hij ging vooral zijn eigen gang en dat was voor zijn omgeving niet altijd gemakkelijk. Jan had een onbedwingbare drang tot reizen, tot het observeren en absorberen van zijn omgeving. Uit zijn werk spreekt zijn gedreven onrust en verlangen. Naar eenheid en naar afstand. Naar eenwording en naar ordening. Een beetje eigenlijk zoals de elementen, zoals eb en vloed. Het komen en gaan van indrukken, van beelden en woorden. Inspirerend voor Jan toen en Henk nu. Mooi gevonden zo'n fotovers.    

Drie keer dezelfde strofen. Een in de originele spelling van Jan Ritskes, een in de moderne Fryske spelling en een keer vertaald in het Nederlands. De laatste beide uit de pen van Eppie Dam. Zo'n overzetting kost enorm veel tijd. Het moet secuur om niets te verliezen, het moet worden zoals het is bedoeld. Veel Friese woorden voegen door hun aard en klank iets toe dat in het Nederlands verdwijnt. Eppie Dam slaagt er wonderwel in bij de oorsprong te blijven.

Whear ik fen hâld!

Fen lân ind sea ind wetter,

Ho wider mar ho better;

Fen bosc ind wâld.

Fen ’t rom gesicht,

Dat rikt oer grins ind mjitte,

Dat ’k sjoch yn wyde fjirte,

In by my ticht.

Wêr’t ik fan hâld!

Fan lân en see en wetter,

hoe wider mar, hoe better;

fan bosk en wâld.

Fan ’t rom gesicht

dat rikt oer grins en mjitte,

dat ’k sjoch yn wide fierte

en by my ticht.

Waar ik van houd!

Van land, rivier en meren,

de zeeën niet te keren;

van bos en woud.

Van ’t ruime zicht

dat nooit de geest beperkte,

dat trekt mij naar de verte

en na mij ligt.

Jan Ritskes was 4 jaar toen zijn vader hem meenam naar de molen op De Koaten. Hij raakte diep onder de indruk van de houten constructie en de prachtige techniek. De maalstenen, de gebinten, het geluid en de geur van de werkende molen zouden hem zijn hele leven blijven fascineren. Toen hij ouder werd bouwde hij ze zelf, in het klein en in het groot om te gebruiken voor afwatering van de laag gelegen Mieden onder Twijzel. Toen de korenmolen van Akkerwoude te koop kwam sloeg Jan zijn slag. Hij kocht het bouwwerk op en woonde er een tijdje. Het wezen van de molen, het uitzicht: Jan zag en beleefde er poëzie. Wie weleens in een (werkende) molen is geweest verstaat ieder woord. Beide molens bestaan helaas al lang niet meer. Alleen van Jan's molen in Akkerwoude is nog een enkel oud kiekje.

             Oars wier der neat as God.

            En bûten Him wier alles leech en tsjuster.

            Der wier gjin ljocht, gjin tiid, gjin hjoed, gjin jister,

            En út it neat rôp de Iwige al Dat!

                               Jan Ritskes Kloosterman (1847-1914)                                                                                                                                                                                                                                We hebben een update! Schrijver EPPIE DAM heeft de titel bekend gemaakt van de Jan Ritskes Poëziebundel. Het wordt:  NIJE BLOEI (NIEUWE BLOEI) - een keuze uit het dichtwerk van Jan Ritskes Kloosterman. Een terechte nieuwe bloei met 37 prachtige gedichten. In het voorwoord een detail uit "Echo fan Eden". Weetje! Het beroemdste gedicht van JRK was "Simmerjûn" en werd op muziek gezet door tijdgenoot en kamaraad Piter Jelles Troelstra. Jaaaaa zeker - dezelfde!