Hoe werkt ‘giftuitwisseling’ in kunst en cultuur? Inzichten van hoogleraar Mecenaatstudies Helleke van den Braber

Hoe werkt ‘giftuitwisseling’ in kunst en cultuur? Inzichten van hoogleraar Mecenaatstudies Helleke van den Braber

Crowdfunding staat bij wetenschappelijk onderzoekers volop in de belangstelling. Deze keer staat de oratie van Prof. dr. Helleke van den Braber, hoogleraar Mecenaatstudies aan de Universiteit Utrecht centraal. Hoe werkt ‘giftuitwisseling’ in kunst en cultuur?

 

Tussen 2022 en 2024 onderzoekt de Leerstoel Mecenaatstudies (verbonden aan Universiteit Utrecht) in opdracht van het programma Leve het Geven de positie van de creatieve maker in de Nederlandse geefcultuur. Helleke van den Braber is de onderzoeksleider. In 2021 hield ze haar oratie Van maker naar mecenas (en weer terug). Over giftuitwisseling in de kunsten. Wij delen drie inzichten om jouw crowdfundingcampagne tot een succes te maken.

 

Jij en jouw donateurs zijn gelijkwaardig

Herkenbaar? Je maakt een prachtige video, bedenkt leuke tegenprestaties en met een druk op de knop is het zover: je crowdfundingcampagne staat live! Nu begint het delen, en het stellen van de ‘geefvraag’. Oef, en dat is best spannend. Veel makers voelen aan het begin van hun campagne best wat schroom om hun netwerk te vragen om bij te dragen aan hun campagne. Bedenk dan dat jij en jouw donateurs gelijkwaardig aan elkaar zijn. Donateurs vinden kunst en cultuur, en het ontstaan van jouw creatieve project, net zo belangrijk als jij, maar op een andere manier. Het figuur hieronder laat dat goed zien: 

 

msqVxskkPMr5SKeDpaY9g4BlkEUiRZKpUfEWNGVnq6nWBoMpCnKl82t4_vaYrgVzCuoqNMlM6_i1W-WbxJOQU55QCQc9MN1nBKn7V2JXJuKp_oPcYThB-Phe8n06qSKpSh4FL_EutDR351DX-aPrNDQ

 

Jouw donateurs staan links, jij rechts en jouw project staat centraal. Van den Braber: “Beide partijen, links en rechts, ontwikkelen los van elkaar plannen, doelen en verwachtingen. Er is een gedeeld belang – de één wil kunst maken of tonen, de ander wil dat faciliteren.” Oftewel: jullie willen allebei hetzelfde, dus schroom niet om te vragen! 

 

Realiseer je wat je te geven hebt 

Bij een crowdfundingcampagne zijn de afspraken helder: de donateur doet een donatie, zodat jij als maker jouw project kunt realiseren. Als de donateur dat wil, krijgt die er een tegenprestatie voor terug. Maar wist je dat zo’n 50% van de donateurs op voordekunst geeft zonder tegenprestatie? Van den Braber ziet dat ook je relatie met die donateurs geen eenrichtingsverkeer is, een geefrelatie is altijd wederkerig. Het is een misvatting dat de één alleen geeft en de ander alleen maar ontvangt: “beide partijen investeren, en beide partijen profiteren. Dat kan contra-intuïtief aanvoelen, want we zijn gewend te denken dat een gift één kant op vloeit. Maar geefrelaties kunnen alleen bestaan als op elke gift, na verloop van tijd, een tegengift volgt.” Je hebt je donateurs dus altijd wat te bieden, en dit draagt bij aan het gevoel van gelijkwaardigheid.

 

dPwRWgWCmPzsG09fennoh5ztRXAw142E5eHFLU1wzwKAdXAfWKMt4oU9hIYCHRRwUooy9QRDh6JN_KNeOjHHqkrBhiMxxlM1eY1kaygUndiHvFc3D-V09tWOZ7T3IjifvE6eX0Uu1E4G5uav8icE8MA

 

Zo zorg jij er als maker allereerst voor dat jouw creatieve project het levenslicht ziet, en dat is waarde op zichzelf. Daarnaast heb jij unieke kennis over het achtergrondverhaal en de ontwikkelingen over jouw project, en de expertise over jouw artistieke praktijk en creativiteit. Dit kun jij exclusief met jouw donateurs delen. Sterker nog, uit onderzoek blijkt dus dat jouw donateurs dat alleen maar heel leuk vinden! 

Van den Braber ziet ook dat donateurs graag dichtbij het maakproces willen zijn: “Wie dichtbij de kunstenaar mag zijn, en dicht bij het scheppingsproces, mag dichtbij het mysterie zijn van het maken. Bezoek aan een atelier, backstage staan bij shows, dineren met de dirigent: het laat weldoeners het aura ervaren, de mysterieuze betovering die rond het kunstenaarschap hangt en die vaak het kloppend hart vormt van hun betrokkenheid bij kunstenaars.” Nodig je donateurs een keertje uit in de studio of stuur ze een filmpje van je repetitie als kijkje achter de schermen: zo simpel kan het zijn!

 

Jij bent in charge

Het is belangrijk om je te realiseren dat je niet teveel hoeft terug te geven. Het is jouw project, dus jij bepaalt hoe ‘dichtbij’ een donateur komt. Een klein geschiedenislesje uit de oratie: in de middeleeuwen werd kunst in Europa veelal bekostigd door rijke ‘mecenassen’ die in feite opdrachtgever waren. “Tot 1850 waren de verhoudingen duidelijk: wie betaalt heeft een zeker recht om te bepalen. Weldoeners waren gewend daar onbevangen legitimiteit aan te mogen ontlenen. Ná 1850 veranderde dat. Kunstenaars verklaren hun werk autonoom. Niemand anders dan zij heeft voortaan het recht om mee te bepalen hoe hun werk eruitziet.” En dat is nog steeds het geval. Donateurs mogen zeker initiatief nemen om je als maker ergens bij te steunen, “maar het is vanaf nu afwachten of [hun] hulp wordt aanvaard en zo ja: onder welke voorwaarden. Weldoeners worden [...] vanaf nu deels vragende partij, gedwongen tot bescheidenheid.” Let dus goed op de kosten van de tegenprestaties, zorg dat je altijd voldoende overhoud om te besteden aan je project. Als je twijfelt over of een tegenprestatie of update wel past denken we natuurlijk met je mee.  

 

De oratie van Helleke van den Braber bevat nog veel meer interessante inzichten die je blik op geven en vragen misschien wel zullen veranderen. Ben je benieuwd? Je kunt de volledige oratie hier terugkijken! 

 

Bron: Prof. dr. Helleke van den Braber. Van maker naar mecenas (en weer terug). Over giftuitwisseling in de kunsten. Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit Utrecht, 2021.

Benieuwd naar onze andere blogs over crowdfunden en de wetenschap? 

© 2024